Một số ẩn dụ bản thể và ẩn dụ định hướng ý niệm phụ nữ trong tiếng Việt dưới góc nhìn ngôn ngữ học tri nhận

Tóm tắt

Ẩn dụ ý niệm là một trong những nội dung trọng tâm của ngôn ngữ học tri nhận. Với cái nhìn khác hẳn với những quan niệm trước đó, ẩn dụ được xem là phương thức kiến tạo tri thức mới dựa trên những kinh nghiệm vật lí, văn hóa, xã hội của nhân loại và của từng cộng đồng riêng biệt. Bài viết này vận dụng lí thuyết ẩn dụ ý niệm để phân tích 3 ẩn dụ bản thể và 2 ẩn dụ định hướng các ý niệm về phụ nữ trong tiếng Việt. Nguồn dữ liệu được khảo sát từ các văn bản tiếng Việt trên thơ, ca dao, truyện ngắn và tiểu thuyết Việt Nam và từ các bài đăng trên tạp chí tiếng Việt. Kết quả cho thấy, các ẩn dụ này phản ánh đặc điểm tư duy của cộng đồng người Việt về những phương diện ý niệm trừu tượng liên quan đến đối tượng tri nhận phụ nữ như thân phận, trinh tiết, tâm hồn, trạng thái, cách đối xử. Cụ thể, nhận thức của người Việt về các miền ý niệm trừu tượng này chịu ảnh hưởng rõ rệt từ miền tri thức từ thực vật và sông nước. Điều này được cho là xuất phát từ bối cảnh văn hóa nông nghiệp của người Việt từ những nghiên cứu trước đó.

Abstract

Conceptual metaphor is one of the most important contents in cognitive linguistics. With the perspective different from previous opinions, metaphors are considered as a method of constructing knowledge based on the physical, cultural and social experiences of mankind and of each separate community. The article applies the theory of conceptual metaphor to analyze 3 ontological metaphors and 2 orientational metaphors of women in Vietnamese language. Data sources were surveyed from Vietnamese texts in magazines, poems, folks, short stories and novels. The results show that these metaphors reflect the thinking characteristics of Vietnamese community on abstract aspects of concepts related to women such as: status, virginity, soul, behavior. Specifically, Vietnamese people's perception of these conceptual domains is clearly influenced by source domains of plant and rivers which is seen as abundant knowledge coming from characteristics of Vietnamese agricultural culture in published studies.